Thuốc Thay Thế Hormone Tuyến Giáp: Hiểu Rõ Liệu Pháp & Hiệu Quả

Liệu pháp thay thế hormone tuyến giáp đóng vai trò thiết yếu trong điều trị suy giáp – một rối loạn nội tiết phổ biến ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng sống. Hiểu rõ về cơ chế, cách sử dụng và những lưu ý lâm sàng khi áp dụng sẽ giúp người bệnh kiểm soát hiệu quả tình trạng này, đồng thời tránh được những biến chứng nguy hiểm.

Liệu pháp thay thế hormone tuyến giáp là gì?

Liệu pháp thay thế hormone tuyến giáp là phương pháp điều trị nhằm cung cấp cho cơ thể lượng hormone tuyến giáp cần thiết khi tuyến giáp không thể tự sản xuất đủ. Việc bổ sung hormone này giúp duy trì chức năng chuyển hóa, điều hòa nhiệt độ, nhịp tim và hoạt động của nhiều cơ quan khác.

Không giống như các phương pháp điều trị triệt để như phẫu thuật hay iod phóng xạ, liệu pháp thay thế hormone không nhằm mục tiêu loại bỏ tuyến giáp mà tập trung vào việc bù đắp sự thiếu hụt hormone. Đây là liệu pháp bảo tồn và có thể kéo dài suốt đời đối với những người mắc suy giáp mạn tính.

Cơ chế tác dụng của liệu pháp thay thế hormone tuyến giáp

Hormone tuyến giáp – chủ yếu là thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3) – là các chất nội tiết quan trọng giúp điều tiết tốc độ chuyển hóa, ảnh hưởng đến chức năng tim, nhiệt độ cơ thể, sự tăng trưởng và phát triển não. Khi tuyến giáp hoạt động kém, tình trạng thiếu hụt hormone sẽ dẫn đến rối loạn chuyển hóa và các biểu hiện như mệt mỏi, tăng cân, chậm chạp, trầm cảm hoặc rối loạn kinh nguyệt.

Liệu pháp thay thế đưa vào cơ thể một lượng hormone tổng hợp nhằm “bắt chước” lượng hormone sinh lý mà tuyến giáp bình thường tiết ra. Các thuốc này hoạt động thông qua việc điều chỉnh nồng độ hormone máu về mức bình thường, từ đó khôi phục các chức năng sống một cách ổn định và bền vững.

Danh sách các loại thuốc thay thế hormone tuyến giáp phổ biến

Levothyroxine (T4): Đây là dạng tổng hợp của thyroxine – hormone chính do tuyến giáp sản xuất. Levothyroxine có thời gian bán hủy dài, liều dùng ổn định và ít biến động, là lựa chọn đầu tay trong hầu hết các trường hợp suy giáp. Tên thương mại phổ biến: Euthyrox, Eltroxin (Nguồn: NIH, 2023).

Liothyronine (T3): Là dạng tổng hợp của hormone T3. Do có tác dụng nhanh và mạnh, liothyronine thường được dùng trong các trường hợp đặc biệt như suy giáp cấp tính, hôn mê do suy giáp nặng hoặc phối hợp với T4 khi bệnh nhân không đáp ứng đơn trị liệu.

Liotrix (phối hợp T4:T3): Là thuốc kết hợp giữa levothyroxine và liothyronine với tỷ lệ mô phỏng tự nhiên (thường 4:1). Tuy nhiên, chưa có đủ bằng chứng cho thấy hiệu quả vượt trội so với đơn trị liệu levothyroxine ở quần thể người lớn khỏe mạnh.

Chiết xuất tuyến giáp khô từ động vật (DTE): Là thuốc sản xuất từ tuyến giáp động vật (thường là lợn). Dù quen thuộc với một số bệnh nhân lâu năm, DTE chứa T3 ở mức cao không ổn định, dễ gây tác dụng phụ, và hiện không được FDA khuyến cáo sử dụng phổ rộng (Nguồn: AACE 2016).

Tiêu chí lựa chọn thuốc và điều chỉnh liều

Việc lựa chọn loại thuốc và liều phù hợp cần được cá nhân hóa theo từng bệnh nhân. Bác sĩ sẽ dựa trên các thông số như nồng độ hormone (TSH, FT4, FT3), triệu chứng lâm sàng, tuổi, cân nặng và bệnh lý nền.

Khởi đầu thường dùng liều thấp với người lớn tuổi hoặc có bệnh tim. Sau đó, bác sĩ điều chỉnh liều dựa trên đáp ứng điều trị và kết quả xét nghiệm theo dõi định kỳ 6 – 8 tuần/lần. Một số thuốc hoặc thực phẩm (như canxi, sắt, đậu nành) có thể ảnh hưởng đến hấp thu nên cần cân nhắc khi kê đơn.

Suy giáp và các giai đoạn chỉ định thay thế hormone

Liệu pháp thay thế hormone tuyến giáp là tiêu chuẩn vàng trong điều trị suy giáp tuyến giáp lâm sàng – khi TSH tăng cao đi kèm FT4 giảm. Trong suy giáp cận lâm sàng (TSH tăng nhưng FT4 bình thường), chỉ định điều trị được cân nhắc tùy theo triệu chứng, độ tuổi và nguy cơ tim mạch.

Liệu pháp có thể được khởi động nếu bệnh nhân có TSH ≥ 10 mIU/L, đang mang thai, hoặc có triệu chứng rõ ràng mặc dù TSH chưa vượt ngưỡng.

Liệu pháp thay thế hormone trong ung thư tuyến giáp

Sau phẫu thuật cắt bỏ toàn bộ tuyến giáp do ung thư, bệnh nhân bắt buộc phải dùng hormone tuyến giáp thay thế suốt đời. Hơn thế nữa, liều dùng được hiệu chỉnh cao sao cho ức chế TSH – một yếu tố phát triển tế bào ung thư còn sót lại. Mục tiêu điều trị không chỉ là duy trì chuyển hóa mà còn phòng ngừa tái phát bệnh (Nguồn: ATA Guidelines, 2019).

Những trường hợp/chỉ định đặc biệt

Phụ nữ mang thai cần tăng liều levothyroxine ngay từ đầu thai kỳ để hỗ trợ phát triển não thai nhi. Trẻ sơ sinh có suy giáp bẩm sinh cần được điều trị sớm để không ảnh hưởng trí tuệ. Người cao tuổi hoặc bệnh tim cần dùng liều thấp, tăng từ từ để tránh gây tăng gánh tim và loạn nhịp.

Ở nhóm bệnh nhân loãng xương, cũng cần hạn chế dùng quá liều để tránh làm giảm mật độ xương. Tất cả những trường hợp này phải được bác sĩ chuyên khoa nội tiết theo dõi sát sao điều trị cá nhân hóa.

Tác dụng không mong muốn thường gặp

Khi dùng liều cao hoặc không kiểm soát tốt, các triệu chứng giống cường giáp có thể xuất hiện như hồi hộp, nhịp tim nhanh, run tay, mất ngủ, bốc hỏa. Về lâu dài, việc dùng levothyroxine quá liều có thể làm tăng nguy cơ loãng xương và bệnh tim mạch.

Do đó, người bệnh tuyệt đối không được tự ý tăng liều nếu cảm thấy “mệt mỏi” hay khó chịu mà không có chỉ định y khoa.

Những lưu ý khi sử dụng và theo dõi điều trị

Levothyroxine nên uống vào buổi sáng lúc đói, cách xa các thuốc khác ít nhất 30 phút. Việc tuân thủ liều lượng và thời gian uống thuốc là yếu tố quyết định hiệu quả điều trị. Xét nghiệm TSH và FT4 cần được thực hiện định kỳ để điều chỉnh liều.

Một số loại thực phẩm như đậu nành, canxi, sắt hoặc thuốc kháng acid có thể làm giảm hấp thu levothyroxine. Người bệnh nên thông báo đầy đủ thuốc đang sử dụng để được hiệu chỉnh hợp lý.

Những quan niệm sai lầm thường gặp về liệu pháp thay thế hormone tuyến giáp

Liệu pháp hormone có gây nghiện, lệ thuộc không? Không. Hormone tuyến giáp là nội tiết tố cơ thể cần thiết, không phải là thuốc an thần hay gây khoái cảm, do đó không gây nghiện hay lệ thuộc. Người bệnh dùng lâu dài là bởi cơ thể không tự sản xuất đủ, chứ không vì lệ thuộc thuốc.

Có thể tự ý ngưng hay điều chỉnh liều không? Không. Việc ngừng thuốc đột ngột hoặc thay đổi liều không qua theo dõi có thể gây rối loạn chuyển hóa trầm trọng. Việc điều chỉnh liều cần dựa vào kết quả xét nghiệm định kỳ và phải do bác sĩ chỉ định.

Thuốc tự nhiên (DTE) tốt hơn vì từ động vật? Sai. DTE chứa T3 với tỷ lệ không ổn định và nguy cơ quá liều cao hơn nhiều so với levothyroxine. Nghiên cứu lâm sàng chưa chỉ ra hiệu quả vượt trội của DTE, và không được khuyến khích sử dụng thông thường.

Ai không nên dùng liệu pháp thay thế hormone? Người có cường giáp, loạn nhịp chưa kiểm soát, hoặc phẫu thuật xử lý u giáp độc không nên dùng hormone tuyến giáp trừ khi có chỉ định chuyên khoa.

Liệu pháp hormone có gây tăng cân hoặc giảm cân? Không. Nếu dùng đúng liều, liệu pháp giúp duy trì cân nặng ổn định. Việc tăng/giảm cân thường là do điều trị chưa tối ưu hoặc các yếu tố khác như chế độ ăn, rối loạn chuyển hóa.

Tổng hợp nguồn tham khảo:
[1] American Thyroid Association Guidelines, 2019
[2] Mayo Clinic – Levothyroxine (Oral Route)
[3] Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2022
[4] UpToDate – Hypothyroidism in adults: Treatment
[5] Endocrine Society – Clinical Guidelines Library