Thuốc giảm cân cho người bị tiểu đường: An toàn & Hiệu quả không ngờ

Người bị tiểu đường thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát cân nặng, trong khi đó giảm cân đúng cách lại đóng vai trò quan trọng giúp cải thiện đường huyết và phòng ngừa biến chứng. Vậy người tiểu đường có thể dùng thuốc giảm cân không, và đâu là lựa chọn an toàn?

Người bị tiểu đường có nên dùng thuốc giảm cân không?

Những rủi ro khi dùng thuốc giảm cân không đúng cách cho người tiểu đường

Việc sử dụng thuốc giảm cân không phù hợp có thể gây hại nghiêm trọng cho người mắc bệnh tiểu đường. Một số thuốc chứa chất kích thích, làm tăng huyết áp hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến đường huyết. Sử dụng sai cách có thể dẫn đến hạ đường huyết quá mức, rối loạn chuyển hóa, suy gan hoặc tổn thương tim mạch. Đặc biệt, người có bệnh lý nền như tiểu đường cần tuyệt đối tránh các sản phẩm giảm cân trôi nổi, không được kiểm định.

Các nguyên tắc an toàn khi sử dụng thuốc hỗ trợ giảm cân

Nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất là phải có sự chỉ định và theo dõi sát sao của bác sĩ chuyên khoa nội tiết hoặc dinh dưỡng lâm sàng. Bác sĩ sẽ cân nhắc lâm sàng, chỉ định loại **thuốc giảm cân cho người bị tiểu đường** phù hợp với thể trạng, chỉ số đường huyết và các bệnh lý đồng mắc. Ngoài ra, người bệnh cần xét nghiệm định kỳ để kiểm tra chức năng gan, thận và đáp ứng sinh học với thuốc.

Các loại thuốc giảm cân phù hợp cho người bị tiểu đường

Thuốc GLP-1 (Ozempic, Wegovy, Saxenda, Mounjaro): Cách hoạt động và tiêu chí chỉ định

Nhóm thuốc GLP-1 (Glucagon-like peptide-1 receptor agonists) có cơ chế mô phỏng hoạt động của hormone GLP-1 giúp làm chậm tiêu hóa, giảm cảm giác thèm ăn và hỗ trợ kiểm soát đường huyết hiệu quả. Các thuốc như **Ozempic**, **Saxenda**, **Wegovy** và **Mounjaro** đã được FDA và EMA phê duyệt cho điều trị béo phì và/hoặc tiểu đường type 2. Trong đó, Wegovy dành riêng cho mục tiêu giảm cân, còn Ozempic và Mounjaro giúp kiểm soát đường huyết kèm hiệu quả giảm cân.

Metformin và vai trò trong giảm cân

Metformin là thuốc điều trị tiểu đường type 2 truyền thống, đồng thời được phát hiện có khả năng hỗ trợ giảm cân ở một số bệnh nhân do ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa glucose và lipid. Tuy nhiên, hiệu quả giảm cân thường khiêm tốn (khoảng 2-4kg sau vài tháng) và không được chỉ định như thuốc giảm cân chuyên biệt. Do đó, Metformin phù hợp với bệnh nhân béo phì nhẹ, chưa cần can thiệp thuốc giảm béo chuyên dụng.

So sánh hiệu quả và tác dụng phụ của các nhóm thuốc

Các thuốc nhóm GLP-1 như Saxenda có thể giúp giảm 5-10% cân nặng sau 6-12 tháng, trong khi Wegovy mang lại hiệu quả cao hơn (giảm đến 15% trọng lượng cơ thể trong nghiên cứu STEP – NEJM 2021). Mounjaro (Tirzepatide) đạt hiệu quả giảm đến 22.5% trọng lượng – gần tương đương phẫu thuật giảm cân (SURMOUNT-1).

Tác dụng phụ thường gặp: buồn nôn, tiêu chảy, đau bụng, đầy hơi. Hiếm gặp hơn là viêm tụy cấp, rối loạn tiêu hóa kéo dài hoặc nguy cơ u tuyến giáp (cần tầm soát kỹ). Metformin có thể gây đau bụng nhẹ hoặc ức chế hấp thu vitamin B12 khi dùng lâu dài.

Khi nào người bị tiểu đường được chỉ định dùng thuốc hỗ trợ giảm cân?

Chỉ định chuyên biệt bởi bác sĩ

Không phải bệnh nhân tiểu đường nào cũng được chỉ định dùng thuốc giảm cân. Chỉ khi BMI ≥30, hoặc từ 27 trở lên kèm bệnh lý đồng mắc như cao huyết áp, rối loạn lipid máu, gan nhiễm mỡ… thì bác sĩ mới xem xét chỉ định. Ngoài ra, việc lựa chọn thuốc còn tùy thuộc liệu pháp điều trị hiện tại, độ thanh thải thận, và mục tiêu điều trị hạ đường huyết cụ thể.

Lưu ý về kết hợp chế độ ăn uống và tập luyện

Thuốc chỉ hỗ trợ chứ không thay thế cho quá trình ăn uống và vận động đúng cách. Người bệnh cần tuân thủ chế độ ăn giảm năng lượng, ưu tiên thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp (GI<55), giàu chất xơ. Đồng thời, tập luyện 150 phút/tuần (đi bộ nhanh, đạp xe, bơi...) giúp tăng hiệu quả giảm cân và tăng độ nhạy insulin.

Làm gì khi giảm cân bằng thuốc không hiệu quả?

Các biện pháp bổ trợ: thay đổi lối sống, ăn uống, vận động khoa học

Nếu sau 6 tháng điều trị bằng thuốc mà mức giảm cân <5%, bác sĩ sẽ đánh giá lại kế hoạch điều trị. Lúc này, bệnh nhân cần được hỗ trợ tư vấn hành vi, ghi nhật ký ăn uống, kiểm tra mô hình ngủ và căng thẳng. Tâm lý trị liệu là một trong các bước hữu ích giúp củng cố động lực thay đổi lối sống.

Các phương pháp không dùng thuốc: phẫu thuật giảm cân, tư vấn dinh dưỡng, liệu pháp hành vi

Phẫu thuật giảm cân (như cắt dạ dày tay áo, nối ruột kiểu Roux-en-Y) là lựa chọn cuối cùng đối với người béo phì mức độ nặng (BMI ≥40 hoặc ≥35 kèm bệnh lý nặng) thất bại với mọi phương pháp khác. Tuy nhiên, đây là can thiệp xâm lấn, ít được áp dụng phổ biến và cần chuẩn bị kỹ lưỡng về tâm lý, chế độ hậu phẫu, kiểm soát đường huyết.

Tư vấn dinh dưỡng chuyên sâu và liệu pháp hành vi giúp người bệnh nhận diện và thay đổi thói quen ăn uống không lành mạnh, từ đó duy trì hiệu quả giảm cân bền vững.

Khi nào cần thăm khám lại, điều chỉnh kế hoạch

Nếu sau 3-6 tháng điều trị không đạt mục tiêu (giảm ≥5% cân nặng hoặc cải thiện HbA1c), bệnh nhân cần tái khám để điều chỉnh kế hoạch. Bác sĩ có thể thay đổi loại thuốc, tăng liều phù hợp hoặc chuyển sang phác đồ khác kết hợp không dùng thuốc. Việc theo dõi sát giúp tránh biến chứng và tối ưu hiệu quả điều trị.

Kết luận

Việc sử dụng **thuốc giảm cân cho người bị tiểu đường** có thể mang lại lợi ích nếu được chỉ định đúng và theo dõi chặt chẽ. Các thuốc nhóm GLP-1 hiện được chứng minh hiệu quả và an toàn trong điều trị đồng thời béo phì và tiểu đường type 2. Tuy nhiên, không thể bỏ qua vai trò then chốt của chế độ ăn uống, vận động và tâm lý trị liệu trong kế hoạch giảm cân toàn diện. Trước khi bắt đầu bất kỳ liệu pháp nào, người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo phù hợp và an toàn tối đa.

Tài liệu tham khảo:

[1] Vinmec – “Metformin và giảm cân: Những điều bạn nên biết”

[2] Báo Lao Động – “Có nên dùng thuốc tiểu đường Ozempic để giảm cân?”

[3] The Maxim Clinic – “GLP-1 nào là hiệu quả nhất để giảm cân?”

[4] Diabetes.org – “Weight management and diabetes medications”

[6] Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA), “Standards of Medical Care in Diabetes – 2023”