Tăng cân rối loạn nội tiết tố: Hiểu đúng để kiểm soát hiệu quả

Tăng cân không rõ lý do có thể là dấu hiệu của sự mất cân bằng nội tiết tố – một nguyên nhân phổ biến nhưng thường bị bỏ qua. Hiểu đúng về mối liên hệ giữa rối loạn nội tiết và tăng cân giúp bạn kiểm soát cân nặng hiệu quả, đặc biệt ở nữ giới trong các giai đoạn sinh lý đặc thù.

Mối liên hệ giữa rối loạn nội tiết tố và tăng cân

Rối loạn nội tiết tố là tình trạng mất cân bằng về nồng độ hormone trong cơ thể, có thể do nhiều nguyên nhân như tuổi tác, bệnh lý, căng thẳng mãn tính hoặc chế độ sinh hoạt không phù hợp. Hormone là các chất truyền tin hóa học do hệ nội tiết tiết ra để điều phối nhiều chức năng sinh lý, trong đó có quá trình điều hòa trọng lượng cơ thể.

Nội tiết tố ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình trao đổi chất, phân bố mỡ, kiểm soát cảm giác thèm ăn và sử dụng năng lượng. Khi các hormone như insulin, estrogen, cortisol hay hormone tuyến giáp hoạt động bất thường, cơ thể sẽ rơi vào trạng thái tích trữ mỡ thay vì tiêu hao năng lượng.

Phụ nữ là đối tượng dễ bị rối loạn nội tiết. Theo một nghiên cứu công bố trên “The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism” năm 2017, khoảng 35% phụ nữ trong độ tuổi 30 đến 50 gặp các vấn đề liên quan đến rối loạn nội tiết tố gây tăng cân, đặc biệt trong thời kỳ tiền mãn kinh, sau sinh hoặc mắc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).

Tại sao rối loạn nội tiết tố gây tăng cân?

Hormone đóng vai trò như người “kiểm soát” sự chuyển hóa năng lượng, điều chỉnh cảm giác đói, mức độ tích trữ chất béo và lượng calo mà cơ thể đốt cháy. Khi các hormone này mất cân bằng, quá trình điều hòa cân nặng bị rối loạn, dẫn đến **tăng cân rối loạn nội tiết tố**.

Một trong các cơ chế chính là giảm tốc độ trao đổi chất. Khi nồng độ hormone không ổn định, cơ thể đốt cháy ít calo hơn, gây ra tích tụ năng lượng thừa dưới dạng mỡ. Ngoài ra, sự rối loạn còn ảnh hưởng đến trung khu thèm ăn vùng dưới đồi, tăng cảm giác thèm đồ ngọt và tinh bột.

Khác với tăng cân thông thường do ăn uống/nạp năng lượng dư thừa, tăng cân do nội tiết thường xảy ra nhanh chóng, tích mỡ tại các vùng đặc thù như bụng, hông, đùi và khó kiểm soát dù đã điều chỉnh chế độ ăn uống và luyện tập.

Estrogen mất cân bằng

Thiếu Estrogen (tiền mãn kinh)

Trong giai đoạn tiền mãn kinh, estrogen giảm mạnh khiến cơ thể rơi vào trạng thái chậm trao đổi chất, dẫn tới giảm khả năng tiêu hao năng lượng. Từ đó, mỡ dễ tích tụ, đặc biệt ở vùng bụng – biểu hiện điển hình khiến nhiều phụ nữ lo lắng.

Thậm chí, nhiều người tăng cân dù chỉ ăn rất ít. Điều này không xuất phát từ việc nạp quá nhiều calo, mà do hormone điều tiết năng lượng trong cơ thể không còn hoạt động hiệu quả.

Thừa Estrogen (cường estrogen)

Ngược lại, tình trạng cường estrogen có thể khiến cơ thể giữ nước dưới da, gây cảm giác phù nề, nhất là ở chân và tay. Đồng thời, mức estrogen quá cao dẫn đến việc tích mỡ vùng hông và đùi — phổ biến trong thời kỳ rụng trứng hoặc dùng thuốc nội tiết kéo dài.

Cường estrogen còn dẫn đến việc suy giảm khối lượng cơ, từ đó làm giảm tốc độ chuyển hóa cơ bản và khiến cân nặng khó kiểm soát hơn.

Insulin tăng cao (kháng insulin)

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS)

PCOS là một trong những nguyên nhân phổ biến gây kháng insulin, khiến cơ thể không thể sử dụng glucose hiệu quả và chuyển hóa chúng thành mỡ dự trữ. Đây là cơ chế chính khiến gần 80% phụ nữ mắc PCOS bị thừa cân hoặc béo phì (Nguồn: NIH, 2022).

Dấu hiệu nhận biết bao gồm tăng cân chủ yếu ở vùng bụng, kinh nguyệt không đều, xuất hiện nhiều lông và mụn. Ngoài tăng cân, rối loạn hormone do PCOS còn ảnh hưởng đến khả năng sinh sản và tâm lý.

Tình trạng này gây mất cân bằng tầng sinh dục do androgen (hormone nam) tăng cao bất thường ở phụ nữ, từ đó ảnh hưởng đến khả năng rụng trứng và nội tiết toàn diện.

Cortisol – hormone stress

Căng thẳng kéo dài

Stress tâm lý kích thích tuyến thượng thận tiết ra cortisol – được mệnh danh là “hormone căng thẳng”. Khi nồng độ cortisol liên tục cao, cơ thể sẽ rơi vào cơ chế “tích trữ” để chống lại tình trạng cạn kiệt năng lượng, dẫn tới tích mỡ, đặc biệt vùng bụng.

Đồng thời, cortisol làm gián đoạn giấc ngủ, gây rối loạn chu kỳ ngủ – thức và rối loạn cảm giác đói. Hậu quả là người bệnh dễ ăn đêm, tăng cơn thèm ăn, đặc biệt là thức ăn nhiều đường và béo.

Rối loạn tuyến giáp (suy giáp)

Chậm trao đổi chất

Suy giáp là tình trạng tuyến giáp sản sinh quá ít hormone T3, T4, dẫn tới giảm tiêu hao calo, làm chậm hoạt động trao đổi chất. Trung bình, một người bị suy giáp có thể đốt cháy ít hơn 300-400 calo/ngày.

Người bị suy giáp còn đối mặt với tình trạng khó giảm cân dù áp dụng chế độ ăn uống khoa học. Ngoài ra, họ thường cảm thấy mệt mỏi, da khô, rụng tóc và nhịp tim chậm – những dấu hiệu đặc trưng của suy giáp.

Suy giáp thường gặp ở phụ nữ sau tuổi 40 – thời điểm cơ thể bắt đầu có nhiều thay đổi nội tiết do lão hóa.

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS)

Đặc điểm của PCOS

Đây là rối loạn nội tiết phổ biến nhất ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Người bị PCOS có biểu hiện kinh nguyệt không đều, có thể không rụng trứng hàng tháng và xuất hiện u nang buồng trứng nhỏ ở cả hai bên.

Nồng độ androgen – hormone sinh dục nam – trong cơ thể cao hơn bình thường, từ đó gây rối loạn chuyển hóa, tăng cân không kiểm soát và ảnh hưởng đến khả năng có con tự nhiên.

PCOS không chỉ là vấn đề sinh sản, mà còn là hội chứng chuyển hóa toàn thân và là yếu tố nguy cơ của tiểu đường type 2 và tim mạch nếu không được kiểm soát kịp thời.

Kết luận

Tăng cân rối loạn nội tiết tố là một chủ đề y khoa quan trọng, đòi hỏi sự hiểu biết để phân biệt rõ với tăng cân thông thường. Việc nhận diện sớm các biểu hiện nội tiết bất thường giúp tăng hiệu quả can thiệp, từ thay đổi lối sống đến điều trị nội tiết.

Thấu hiểu cơ chế hoạt động của estrogen, insulin, cortisol và hormone tuyến giáp giúp bạn không chỉ kiểm soát cân nặng mà còn ngăn ngừa các rối loạn chuyển hóa nghiêm trọng về dài hạn. Hãy tìm đến bác sĩ chuyên khoa nội tiết để được xét nghiệm, chẩn đoán và cá nhân hóa kế hoạch điều trị phù hợp.

Nguồn tài liệu tham khảo:

1. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2017. “Prevalence of Hormonal Imbalance in Premenopausal Women”.

2. National Institutes of Health (NIH), 2022. PCOS Fact Sheet.

3. Mayo Clinic. “Hypothyroidism and Weight Gain: What’s the Connection?”, 2021.

4. Harvard Medical School. “Cortisol and the Impact of Stress on Metabolism”, 2020.