Tăng cân nội tiết tố: nguyên nhân, dấu hiệu và cách cải thiện hiệu quả

Hiện tượng tăng cân không rõ nguyên nhân dù đã ăn uống cân đối và tập luyện đều đặn có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố sinh lý tiềm ẩn. Một trong những thủ phạm thầm lặng nhưng phổ biến là tình trạng tăng cân do rối loạn nội tiết. Việc hiểu rõ vai trò của hormone trong điều hòa trọng lượng cơ thể sẽ giúp bạn nhận diện sớm các dấu hiệu và áp dụng phương pháp cải thiện hiệu quả, an toàn.

Rối loạn nội tiết tố là gì và tại sao gây tăng cân

Định nghĩa rối loạn nội tiết tố

Rối loạn nội tiết tố xảy ra khi có sự mất cân bằng trong sản xuất hoặc tác động của các hormone trong cơ thể. Hormone là các chất truyền tin sinh học do hệ nội tiết tiết ra, đóng vai trò điều phối nhiều chức năng sống như trao đổi chất, sinh sản, tâm trạng và cân nặng.

Sự thay đổi bất thường trong hàm lượng hormone – dù là tăng hay giảm – đều có thể làm xáo trộn quá trình kiểm soát năng lượng, từ đó dẫn đến tăng cân không kiểm soát. Các hormone như estrogen, insulin, cortisol, hormone tuyến giáp, leptin hay testosterone đều có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến quá trình lưu trữ mỡ và đốt cháy calo.

Cơ chế tăng cân khi có rối loạn nội tiết

Khi hệ thống nội tiết bị mất cân bằng, quá trình trao đổi chất có thể chậm lại, khiến cơ thể tiêu hao năng lượng kém hiệu quả và tích trữ chất béo nhiều hơn. Ngoài ra, hormone còn tham gia vào việc điều khiển cảm giác đói và no thông qua các tín hiệu lên não. Khi quá trình điều tiết này bị gián đoạn, người bệnh có xu hướng thèm ăn, ăn mất kiểm soát và tăng cân nhanh chóng.

Đặc biệt, hormone rối loạn còn có thể gây tích mỡ ở các vị trí đặc thù như bụng, đùi, hông hoặc vùng cánh tay, tạo ra dấu hiệu tăng cân mang tính khu trú, khác biệt rõ với béo toàn thân do thừa calo thông thường.

Các hormone chính gây tăng cân khi rối loạn

Estrogen mất cân bằng

Estrogen là hormone sinh dục chủ yếu của nữ giới, nhưng thay đổi nồng độ của nó có thể tác động lớn đến sự tích tụ mỡ. Khi thiếu estrogen, thường gặp ở giai đoạn mãn kinh, cơ thể giảm tốc độ trao đổi chất, dễ dẫn đến tích mỡ ở bụng. Ngược lại, thừa estrogen, xuất hiện ở người dùng thuốc chứa hormone hoặc mắc hội chứng estrogen-dominance, sẽ khiến cơ thể giữ nước và tăng dự trữ mỡ vùng hông, đùi.

Estrogen còn ảnh hưởng đến hormone leptin – chất kiểm soát cảm giác no. Khi mất cân bằng, cơ thể dễ rơi vào trạng thái thiếu kiểm soát lượng ăn vào.

Insulin tăng cao (kháng insulin)

Insulin là hormone do tuyến tụy tiết ra, giúp vận chuyển đường từ máu vào tế bào để cung cấp năng lượng. Tình trạng kháng insulin là khi cơ thể không phản ứng bình thường với insulin, khiến đường huyết tăng cao và insulin bị tiết ra nhiều hơn để bù đắp. Điều này thúc đẩy quá trình lưu trữ đường dưới dạng mỡ.

Kháng insulin thường liên quan đến hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) ở nữ giới, gây ra các triệu chứng như mỡ nội tạng tăng, bụng to, thèm ăn đồ ngọt và khó kiểm soát cân nặng.

Cortisol – hormone stress tăng cao

Cortisol được tiết ra bởi tuyến thượng thận trong điều kiện stress thể chất hoặc tâm lý. Khi mức cortisol tăng cao mãn tính, quá trình tích mỡ quanh vùng bụng được thúc đẩy, đồng thời làm suy giảm khối lượng cơ, làm chậm tốc độ trao đổi chất.

Người có nồng độ cortisol cao thường khó ngủ hoặc mất ngủ kéo dài, điều này dẫn đến tăng cảm giác đói và giảm kiểm soát bữa ăn. Nhiều nghiên cứu cho thấy, stress kéo dài khiến nỗ lực giảm cân thất bại, dù người bệnh có chế độ ăn kiêng hoặc tập luyện nghiêm ngặt.

Suy giáp (rối loạn tuyến giáp)

Suy giáp là tình trạng tuyến giáp không sản xuất đủ hormone thyroxine, một chất cần thiết để điều hòa tốc độ trao đổi chất cơ bản. Người bị suy giáp thường gặp khó khăn trong việc đốt cháy calo, khiến mỡ tích trữ dễ dàng hơn, đồng thời cảm thấy mệt mỏi, uể oải nên giảm vận động.

Người mắc bệnh tuyến giáp thường tăng cân từ từ nhưng khó giảm dù đã điều chỉnh khẩu phần ăn hợp lý.

Hormone leptin và adiponectin

Leptin và adiponectin là hai hormone tiết ra từ tế bào mỡ. Leptin có vai trò gửi tín hiệu về cảm giác no đến não, trong khi adiponectin hỗ trợ kiểm soát tiêu hóa và chuyển hóa chất béo.

Khi bị rối loạn, leptin không còn khả năng phát tín hiệu chính xác, khiến người bệnh luôn cảm thấy đói. Đồng thời, giảm adiponectin làm cản trở việc phân giải chất béo, dẫn đến béo phì mạn tính.

Testosterone suy giảm (ở nữ)

Dù là hormone đặc trưng ở nam giới, testosterone cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì khối lượng cơ bắp và giảm tích trữ mỡ ở nữ. Khi testosterone suy giảm – thường do tuổi tác, stress hoặc dùng thuốc – cơ thể nữ giới có thể bị giảm cơ, tăng tổng hợp mỡ và hình thành mô mỡ nội tạng.

Thiếu testosterone còn làm gia tăng các triệu chứng mệt mỏi, giảm hứng thú vận động, từ đó gián tiếp làm tăng cân thêm.

Dấu hiệu cảnh báo tăng cân do rối loạn nội tiết

Dấu hiệu cơ thể

Không giống như béo phì đơn thuần, tăng cân do rối loạn nội tiết thường kèm theo các biểu hiện đặc thù, có thể bao gồm:

• Tăng hoặc giảm cân không rõ lý do dù không thay đổi chế độ ăn
• Tăng mỡ khu trú: đặc biệt ở bụng, hông, đùi, cánh tay
• Giảm khối lượng cơ, cơ nhão, da chảy xệ
• Rụng tóc, khô da, mất ngủ, thay đổi chu kỳ kinh nguyệt
• Luôn cảm thấy đói, thèm ăn, đặc biệt là đồ ngọt hoặc tinh bột

Nếu bạn gặp một hoặc nhiều trong những triệu chứng trên, cần sớm đến bác sĩ chuyên khoa nội tiết để kiểm tra và có hướng điều trị phù hợp.

Kết luận

Tình trạng tăng cân do rối loạn nội tiết là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nhưng thường không được phát hiện sớm. Việc nhận diện đúng nguyên nhân hormone gây ra tình trạng tăng mỡ, điều chỉnh chế độ sinh hoạt và can thiệp y tế phù hợp có thể giúp cải thiện hiệu quả cân nặng và sức khỏe toàn diện. Nếu bạn đã gặp khó khăn trong việc giảm cân dù đã cố gắng rất nhiều, đừng bỏ qua yếu tố nội tiết tố như một nguyên nhân tiềm ẩn.

Nguồn dữ liệu tham khảo:

• Mayo Clinic. Hormonal Imbalances: Causes and Effects. Truy cập tại: https://www.mayoclinic.org
• Harvard Health Publishing. Estrogen and Weight Gain. Truy cập tại: https://www.health.harvard.edu
• Cleveland Clinic. Insulin Resistance: Symptoms, Causes, and Prevention. Truy cập tại: https://my.clevelandclinic.org
• National Institutes of Health (NIH). Hypothyroidism and Weight Gain. Truy cập tại: https://www.nih.gov
• Endocrine Society. Cortisol and the Stress Response. Truy cập tại: https://www.endocrine.org