Tăng Cân Do Rối Loạn Nội Tiết: Nguyên Nhân & Cách Khắc Phục An Toàn

Hiện tượng tăng cân bất thường dù đã duy trì chế độ ăn uống và vận động hợp lý có thể bắt nguồn từ nguyên nhân ít được để ý: rối loạn nội tiết. Tình trạng này không chỉ tác động đến cân nặng mà còn gây ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe nội tạng và chất lượng cuộc sống. Do đó, việc nhận diện đúng nguyên nhân và điều chỉnh kịp thời là điều quan trọng để tránh biến chứng và kiểm soát cân nặng hiệu quả.

Lý do tăng cân, béo phì do rối loạn nội tiết

Vai trò nội tiết tố kiểm soát quá trình chuyển hóa

Hệ thống nội tiết đóng vai trò điều hòa gần như toàn bộ quá trình sinh lý trong cơ thể, trong đó nổi bật là chức năng duy trì sự ổn định của hệ chuyển hóa năng lượng. Khi các hormone hoạt động không đúng cách, quá trình chuyển hóa và tích lũy mỡ sẽ bị rối loạn, dẫn tới **tăng cân do rối loạn nội tiết**.

Các hormone liên quan đến tăng cân

Estrogen: Ở phụ nữ tiền mãn kinh hoặc sau mãn kinh, sự suy giảm nồng độ estrogen khiến hoạt động trao đổi chất chậm lại, làm tăng tích lũy mỡ, đặc biệt là ở vùng bụng. Ngược lại, nồng độ estrogen quá cao cũng có thể kích thích mô mỡ phát triển.

Insulin: Rối loạn insulin hoặc kháng insulin làm tăng lưu trữ chất béo và giảm sử dụng glucose. Điều này phổ biến ở người bị tiểu đường tuýp 2 hoặc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), dẫn đến **tăng cân do nội tiết tố**.

Cortisol: Là hormone được tiết ra khi cơ thể căng thẳng, cortisol cao kéo dài làm tăng cảm giác thèm ăn, thúc đẩy tích mỡ đặc biệt là vùng bụng.

Hormone tuyến giáp: Suy giáp – tình trạng tuyến giáp hoạt động kém hiệu quả – làm chậm quá trình trao đổi chất và dễ dẫn đến tăng cân, mệt mỏi và trầm cảm.

Các dấu hiệu nhận biết tăng cân do rối loạn nội tiết

Việc phân biệt tăng cân thông thường và **rối loạn nội tiết gây tăng cân** có thể dựa vào một số dấu hiệu như:

• Tăng cân nhanh, không lý do rõ ràng, ngay cả khi đã kiểm soát khẩu phần ăn
• Phân bố mỡ chủ yếu ở vùng bụng, lưng, cánh tay
• Chu kỳ kinh nguyệt rối loạn, đau bụng kinh, giảm ham muốn
• Tăng mọc lông, mụn nội tiết dai dẳng ở phụ nữ
• Luôn cảm thấy mệt mỏi, thèm đường hoặc thức ăn chứa carbohydrate

Khi có các dấu hiệu này, người bệnh nên được kiểm tra nội tiết để chẩn đoán nguyên nhân chính xác.

Sự mất cân bằng nội tiết tố nữ ảnh hưởng trao đổi chất và tăng cân

Ảnh hưởng estrogen

Estrogen không chỉ là hormone sinh dục nữ mà còn ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc chuyển hóa chất béo và đường. Mất cân bằng estrogen có thể làm thay đổi vị trí tích mỡ, làm tăng nguy cơ kháng insulin và chuyển hóa năng lượng kém hiệu quả.

Insulin và hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS)

PCOS là một rối loạn nội tiết phổ biến ở phụ nữ trẻ tuổi, đặc trưng bởi chu kỳ kinh nguyệt bất thường, tăng androgen và kháng insulin. Kháng insulin khiến glucose không thể sử dụng hiệu quả, dẫn đến tích lũy dưới dạng mỡ. Đây là nguyên nhân phổ biến dẫn tới **tăng cân do rối loạn nội tiết** ở phụ nữ hiện đại.

Cortisol tăng cao do stress

Stress về thể chất hoặc tinh thần kéo dài có thể khiến tuyến thượng thận tiết quá mức cortisol. Cơ thể sẽ chuyển năng lượng sang tích trữ thay vì tiêu hao, người bệnh sẽ có xu hướng ăn nhiều hơn, đặc biệt là các thực phẩm giàu đường – nguyên nhân trực tiếp gây tăng cân.

Rối loạn tuyến giáp

Tuyến giáp sản xuất các hormone điều hòa chuyển hóa cơ bản. Khi tuyến giáp suy yếu, hoạt động trao đổi chất giảm, cơ thể dễ tích mỡ và khó giảm cân, kể cả khi giảm lượng calo nạp.

Các phương pháp xét nghiệm, chẩn đoán rối loạn nội tiết gây tăng cân

Xét nghiệm nội tiết tố phổ biến

Để xác định chính xác nguyên nhân **tăng cân do nội tiết tố**, người bệnh nên thực hiện các xét nghiệm như:

• Estrogen và progesterone để đánh giá chu kỳ nội tiết nữ
• Insulin, glucose huyết đói, HOMA-IR để kiểm tra kháng insulin
• FT3, FT4, TSH để đánh giá chức năng tuyến giáp
• Cortisol huyết thanh vào sáng sớm để kiểm soát stress sinh hóa
• Leptin, adiponectin – hormone kiểm soát cảm giác đói và tích mỡ

Giá trị lâm sàng của các xét nghiệm

Các xét nghiệm này giúp phân biệt rõ liệu tình trạng tăng cân là do tăng nạp calo hoặc do rối loạn nền tảng nội tiết. Việc chẩn đoán chính xác dẫn tới xây dựng liệu trình điều trị đúng, mang lại kết quả bền vững và an toàn.

Hỏi đáp cùng chuyên gia: Khi nào cần đi khám nội tiết khi tăng cân bất thường?

Nên đi khám chuyên khoa nội tiết khi có các biểu hiện như:

• Tăng cân liên tục dù đã điều chỉnh lối sống
• Kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, khó thụ thai
• Mụn nội tiết, thay đổi da và tóc không rõ lý do
• Có tiền sử gia đình mắc bệnh nội tiết (suy giáp, PCOS, đái tháo đường type 2)

Vai trò của kiểm tra định kỳ

Thực hiện kiểm tra hormone định kỳ giúp phát hiện sớm các rối loạn nội tiết tiềm ẩn, thiết lập phác đồ phù hợp ngăn ngừa **rối loạn nội tiết gây tăng cân** và các bệnh lý chuyển hóa liên quan. Đây là biện pháp dự phòng chủ động, cần được thực hiện đặc biệt ở nhóm có yếu tố nguy cơ cao.

Giải pháp kiểm soát tăng cân do rối loạn nội tiết

Điều chỉnh cân nặng trong trường hợp này cần phối hợp nhiều phương pháp đồng bộ:

Chế độ dinh dưỡng: Ưu tiên thực phẩm chống viêm, ít đường, giàu xơ và protein lành mạnh; hạn chế carb tinh luyện, thực phẩm công nghiệp chế biến sẵn.

Lối sống: Ngủ đủ giấc, duy trì vận động thể chất ít nhất 30 phút/ngày để điều hòa cortisol và hỗ trợ chuyển hóa.

Điều trị y khoa: Dùng thuốc cân bằng hormone có chỉ định của bác sĩ, điều trị nguyên nhân nền (ví dụ: PCOS, suy giáp, đái tháo đường), điều chỉnh tâm lý nếu có rối loạn cảm xúc kéo dài.

Kết luận

**Tăng cân do rối loạn nội tiết** là vấn đề sức khỏe không thể xem nhẹ, bởi ngoài việc gây biến động về hình thể còn tiềm ẩn nguy cơ chuyển hóa lâu dài. Việc nhận diện sớm, thực hiện các xét nghiệm nội tiết và điều trị nguyên nhân gốc rễ sẽ giúp kiểm soát cân nặng an toàn, bền vững và nâng cao chất lượng sống.

Tài liệu tham khảo

[1] Sức khỏe đời sống – Bộ Y tế, Chuyên mục Béo phì & Nội tiết

[2] Báo Mới – Chuyên trang Sức khỏe gia đình

[3] Drip Hydration – Why Hormonal Imbalance Leads To Weight Gain (2023)

[4] NIH – National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Hormonal Health and Obesity (2022)

[5] Mayo Clinic – Hormone imbalance and weight gain (2023)