Sự biến động nội tiết, đặc biệt là estrogen, đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa và kiểm soát cân nặng của cơ thể. Khi estrogen tăng cao bất thường hoặc mất cân bằng, các cơ chế sinh học dễ bị rối loạn, gây ra tích trữ mỡ không mong muốn. Hiểu rõ mối liên hệ giữa nội tiết và cân nặng là bước đầu trong việc phòng bệnh và cải thiện sức khỏe tổng thể.
Nguyên nhân tăng cân do rối loạn nội tiết
Ảnh hưởng của tuổi tác, di truyền và chuyển hóa
Quá trình lão hóa tự nhiên làm giảm hoạt động tuyến nội tiết, ảnh hưởng đến sự tổng hợp và điều hòa hormone. Phụ nữ bước vào giai đoạn tiền mãn kinh, mãn kinh hoặc sau sinh thường có tỷ lệ rối loạn nội tiết cao hơn so với nam giới. Ngoài ra, yếu tố di truyền cũng có thể làm tăng nguy cơ tích lũy mỡ nếu trong gia đình có tiền sử béo phì hoặc hội chứng chuyển hóa.
Hệ chuyển hóa bị suy giảm theo tuổi khiến năng lượng tiêu hao ít hơn, từ đó dễ thừa năng lượng và dẫn đến tăng cân. Trong nhiều nghiên cứu, rối loạn chuyển hóa đi kèm rối loạn nội tiết thường là nguyên nhân chính gây béo phì lâu dài, khó kiểm soát.
Tác động của estrogen đến tích trữ mỡ và tăng cân
Sự biến động estrogen trong các giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh
Estrogen, một trong những hormone chính của phụ nữ, đóng vai trò quyết định trong việc phân bố mỡ, điều hòa cảm giác thèm ăn và chuyển hóa glucose. Giai đoạn đầu của tiền mãn kinh, estrogen có thể tăng cao đột ngột do buồng trứng bắt đầu suy giảm hoạt động, làm rối loạn chu kỳ tiết hormone. Đến giai đoạn mãn kinh, mức độ estrogen giảm mạnh gây rối loạn phân bố mỡ, đặc biệt là vùng bụng và eo.
Đặc điểm tích trữ mỡ theo nồng độ estrogen
Estrogen có xu hướng kích thích dự trữ mỡ dưới da, đặc biệt là ở hông và đùi. Tuy nhiên, khi mức estrogen rối loạn, mỡ có thể được tích trữ không đồng đều, chuyển hướng sang vùng bụng, làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ nội tạng – yếu tố liên quan đến bệnh tiểu đường type 2, tim mạch và hội chứng chuyển hóa.

Dấu hiệu và nguyên nhân estrogen tăng cao
Chế độ ăn dưỡng và sinh hoạt
Chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa, thịt đỏ và đậu nành công nghiệp có thể làm tăng tổng hợp estrogen trong cơ thể. Ngoài ra, nhiều phụ nữ sử dụng các thực phẩm chức năng có thành phần estrogen mà không theo chỉ định y tế, gây mất cân bằng nội tiết.
Thói quen ngủ muộn, ít vận động và căng thẳng kéo dài làm tăng cortisol – chất đối kháng với tuyến dưới đồi, ảnh hưởng đến trục nội tiết Bắc cầu – Tuyến yên – Buồng trứng, từ đó làm rối loạn estrogen.
Tác động của các hormone khác (ghrelin, leptin, peptide thần kinh Y)
Ghrelin thúc đẩy cảm giác đói, leptin báo hiệu no, và peptide Y tham gia vào điều hòa cảm giác thèm ăn. Khi estrogen bị rối loạn, các hormone trên cũng bị ảnh hưởng, dẫn đến rối loạn cảm giác ăn uống, ăn không kiểm soát. Tình trạng này phổ biến ở người nữ bước qua tuổi 40 hoặc có chỉ số BMI >25.
Estrogen tăng cao do tăng cân – Mối quan hệ hai chiều và vòng xoắn bệnh lý
Tăng cân dẫn đến tăng tổng hợp estrogen ở mô mỡ
Các tế bào mỡ không chỉ làm chức năng dự trữ năng lượng mà còn là nơi tổng hợp estrogen thông qua enzyme aromatase. Khi cơ thể tăng cân, đặc biệt là tăng mỡ nội tạng, mô mỡ hoạt động như một tuyến hormone ngoại vi, làm gia tăng nồng độ estrogen trong huyết thanh – còn gọi là “estrogen ngoại sinh”.
Estrogen cao tiếp tục thúc đẩy tích lũy mỡ – Vòng lặp nguy hiểm
Khi estrogen tăng cao do tăng cân, lượng hormone này lại tiếp tục kích thích tích trữ mỡ, tạo nên một vòng lặp bệnh lý khó phá vỡ: tăng mỡ → tăng estrogen → tiếp tục tích mỡ. Hệ quả là tăng nguy cơ kháng insulin, rối loạn lipid máu và tăng áp lực lên hệ tim mạch.
Làm thế nào để cắt đứt vòng xoắn tăng estrogen – tăng cân trong thực tế?
Việc cắt đứt vòng xoắn bệnh lý đòi hỏi sự kết hợp giữa:
- Cân bằng dinh dưỡng: Ưu tiên các thực phẩm giàu chất xơ (rau xanh, ngũ cốc nguyên cám), cắt giảm thực phẩm nhiều chất béo và đường tinh luyện.
- Vận động thể chất đều đặn: Ít nhất 150 phút/tuần với cường độ vừa (đi bộ nhanh, aerobic, đạp xe…).
- Giảm stress và ngủ đủ giấc: Yoga, thiền, tránh sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ để ổn định trục nội tiết dưới đồi – tuyến yên.
- Không tự ý sử dụng thực phẩm chức năng nội tiết: Chỉ dùng theo kê đơn nếu cần bổ sung estrogen.
Lời khuyên khoa học giúp kiểm soát nội tiết và phòng ngừa tích lũy mỡ
Để ổn định cân nặng và phòng tránh hậu quả lâu dài của tăng cân do ảnh hưởng nội tiết, người đọc cần thực hiện lối sống lành mạnh một cách có hệ thống và kiên trì:
- Bổ sung thực phẩm giảm estrogen như: rau họ cải (bông cải xanh, cải bó xôi), hạt lanh, trà xanh.
- Đảm bảo giấc ngủ tối thiểu 7 tiếng/đêm và có giờ giấc sinh hoạt đều đặn.
- Thăm khám chuyên khoa nội tiết định kỳ, đặc biệt sau tuổi 40 hoặc khi có dấu hiệu rối loạn kinh nguyệt, tăng cân bất thường.
Kết luận, hiểu rõ bản chất cũng như mối liên kết hai chiều giữa cân nặng và nội tiết, đặc biệt là estrogen, chính là bước đầu giúp chủ động phòng ngừa các bệnh lý mạn tính và duy trì vóc dáng khỏe mạnh.
Nguồn tham khảo
[1] Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Nghệ An – yte.nghean.gov.vn (2023)[2] Báo Tuổi trẻ Online – tuoitre.vn (2023)
[3] Trang báo Elle Việt Nam – elle.vn (2023)
[4] Sản xuất estrogen ở mô mỡ và liên quan đến béo phì – Journal of Endocrinology, 2021
[5] Vai trò hormone leptin, ghrelin và peptide Y – Mayo Clinic Research, 2022
[6] Hormonal Balance and Weight Regulation – Nature Review Endocrinology (2020)
Bài viết của: Biên tập viên Drip Hydration




