Mỡ nội tạng là gì? Nguy cơ kháng insulin và tiểu đường bạn cần biết

Mỡ nội tạng là gì? Nguy cơ kháng insulin và tiểu đường bạn cần biết

Mỡ nội tạng là gì và nó liên quan như thế nào đến kháng insulin và bệnh tiểu đường? Đây là những vấn đề sức khỏe quan trọng, thường bị bỏ qua cho đến khi hệ trao đổi chất bị rối loạn nghiêm trọng. Việc hiểu rõ ba yếu tố này giúp phòng ngừa hiệu quả các biến chứng nguy hiểm như tiểu đường type 2 và hội chứng chuyển hóa.

1. Khái niệm cơ bản

1.1 Mỡ nội tạng là gì?

Mỡ nội tạng là lớp mỡ bao quanh các cơ quan nội tạng trong khoang bụng như gan, tụy, thận và ruột. Khác với mỡ dưới da, mỡ nội tạng không nhìn thấy được bằng mắt thường mà chỉ đo được qua máy chuyên dụng như DEXA hay MRI.

Về mặt sinh lý học, mỡ nội tạng giữ vai trò nhất định trong việc bảo vệ các cơ quan khỏi tác động cơ học và cung cấp năng lượng nhanh khi cần. Tuy nhiên, khi tích tụ quá mức, loại mỡ này lại trở nên nguy hiểm vì hoạt động mạnh về mặt nội tiết và chuyển hóa, liên tục tiết ra các hormone và chất gây viêm.

1.2 Kháng insulin là gì?

Kháng insulin là tình trạng mà các tế bào trong cơ thể không còn phản ứng hiệu quả với hormone insulin. Insulin, do tuyến tụy tiết ra, có vai trò quan trọng trong việc giúp glucose (đường) trong máu đi vào tế bào để tạo năng lượng. Ở người bình thường, sau khi ăn, insulin giúp điều hòa lượng đường máu tăng cao bằng cách đưa lượng đường đó vào trong tế bào.

Khi kháng insulin xảy ra, các tế bào không tiếp nhận được glucose dù insulin vẫn hoạt động, dẫn đến đường trong máu tăng cao. Tình trạng này kéo dài sẽ làm tuyến tụy hoạt động quá mức để tiết thêm insulin và dần dẫn đến suy giảm chức năng.

1.3 Bệnh tiểu đường type 2

Tiểu đường type 2 là dạng tiểu đường phổ biến nhất, chiếm khoảng 90-95% các trường hợp mắc bệnh. Bệnh khởi phát khi cơ thể không sử dụng được insulin hiệu quả (do kháng insulin) hoặc không sản xuất đủ insulin. Khác với tiểu đường type 1 – vốn do hệ miễn dịch tấn công tuyến tụy, type 2 phát triển dần theo thời gian và liên quan chặt chẽ đến lối sống và cân nặng.

Nghiên cứu cho thấy đa phần người mắc bệnh tiểu đường type 2 có tình trạng kháng insulin trước đó, đặc biệt ở những người có chỉ số mỡ nội tạng cao.

2. Mối liên hệ giữa mỡ nội tạng và kháng insulin

2.1 Cơ chế tác động của mỡ nội tạng

Mỡ nội tạng là loại mô mỡ hoạt động mạnh về nội tiết, có khả năng tiết ra các phân tử ảnh hưởng đến quá trình điều hòa đường huyết. Một trong số đó là protein RBP4 (Retinol-binding protein 4), yếu tố được chứng minh là góp phần gây kháng insulin theo nghiên cứu từ Đại học Harvard (2006).

Không chỉ vậy, mỡ nội tạng còn sản xuất các cytokine gây viêm như TNF-α và Interleukin-6, làm suy giảm khả năng hoạt động của insulin tại cấp độ tế bào. Những yếu tố này làm biến đổi cấu trúc màng tế bào, từ đó giảm khả năng tiếp nhận glucose.

2.2 Quá trình phát triển kháng insulin

Khi lượng mỡ nội tạng tăng cao, đặc biệt ở những người béo bụng, các cơ quan như gan, tụy sẽ bị bao bọc bởi lớp mỡ dày đặc. Điều này cản trở hoạt động chuyển hóa bình thường và khiến tuyến tụy tăng tiết insulin. Về lâu dài, tụy “kiệt sức” và không thể sản xuất đủ insulin. Đồng thời, khả năng đưa glucose vào tế bào bị suy giảm, làm tăng lượng đường trong máu.

Kết quả là việc rối loạn chuyển hóa đường kéo dài không chỉ làm tăng đường huyết mà còn thúc đẩy quá trình tích tụ mỡ – một vòng luẩn quẩn nguy hiểm.

2.3 Tác động ngược lại

Tình trạng kháng insulin cũng góp phần tích tụ mỡ thừa, đặc biệt là mỡ nội tạng. Khi insulin không hoạt động hiệu quả, quá trình phân giải mỡ (lipolysis) bị ức chế. Đồng thời, lượng insulin cao do tuyến tụy tiết ra lại kích thích dự trữ chất béo.

Kết quả là người bệnh dễ bị tăng cân vùng bụng, gia tăng mỡ nội tạng. Ngoài ra, kháng insulin còn ảnh hưởng đến hormone leptin và ghrelin – hai hormone điều tiết cảm giác đói và no, dẫn đến việc ăn quá nhiều chưa cần thiết dù năng lượng đã đủ.

3. Béo phì, kháng insulin và tiểu đường

3.1 Béo phì là nguyên nhân hàng đầu

Béo phì là một trong những yếu tố nguy cơ mạnh mẽ nhất dẫn đến tiểu đường type 2 thông qua cơ chế kháng insulin. Số liệu từ Bộ Y tế Việt Nam (2022) cho thấy khoảng 50% bệnh nhân tiểu đường type 2 đồng thời bị thừa cân hoặc béo phì. Lượng mỡ dư thừa khiến cơ thể gặp khó khăn trong việc chuyển hóa glucose và dẫn đến tăng đường máu bất thường.

Lớp mỡ tăng không chỉ ở dưới da mà tập trung nhiều ở bụng và quanh cơ quan nội tạng càng tăng nguy cơ phá vỡ cơ chế kiểm soát đường huyết.

3.2 Các yếu tố nguy cơ liên quan

Ngoài béo phì, một số yếu tố nguy cơ khác góp phần làm tăng nguy cơ kháng insulin và tiểu đường bao gồm:

• Di truyền: Người mang gen tiết kiệm (thrifty gene) dễ tích tụ mỡ khi điều kiện sống dư thừa, dẫn đến rối loạn chuyển hóa.
• Chế độ ăn uống: Thực phẩm giàu tinh bột nhanh, đường và chất béo bão hòa có thể làm tăng đột biến insulin và đường huyết.
• Thiếu vận động: Ít vận động làm giảm sử dụng glucose của cơ, tăng tích tụ mỡ và giảm nhạy cảm insulin.
• Stress kéo dài: Làm rối loạn trục nội tiết, tăng tiết cortisol – hormone liên quan đến tích mỡ bụng.
• Tuổi trung niên: Quá trình lão hóa tự nhiên làm giảm nhạy cảm insulin qua thời gian.

3.3 Hội chứng chuyển hóa

Hội chứng chuyển hóa là tập hợp các rối loạn chuyển hóa gồm: béo bụng, tăng huyết áp, rối loạn đường huyết, rối loạn lipid máu (triglyceride cao, HDL thấp). Những dấu hiệu này xuất hiện đồng thời hoặc nối tiếp nhau làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và tiểu đường type 2.

Mỡ nội tạng đóng vai trò trung tâm trong hội chứng này. Khi mỡ tích tụ quá nhiều quanh gan và tuyến tụy, không chỉ gây kháng insulin mà còn phá vỡ cơ chế điều hòa chất béo, làm tăng cholesterol “xấu” (LDL) và giảm cholesterol “tốt” (HDL). Hệ quả là tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và tai biến mạch máu não.

Kết luận

Mỡ nội tạng là gì? Nguy cơ kháng insulin và tiểu đường bạn cần biết là vấn đề sức khỏe cộng đồng đòi hỏi sự quan tâm đúng mức từ phía mỗi cá nhân. Mỡ nội tạng, khi không được kiểm soát, có thể dẫn đến một chuỗi rối loạn chuyển hóa nghiêm trọng, từ kháng insulin đến tiểu đường type 2 và hội chứng chuyển hóa. Việc điều chỉnh chế độ ăn uống, duy trì cân nặng hợp lý và tăng cường vận động là chìa khóa để ngăn chặn và đảo ngược tiến trình này.

Tài liệu tham khảo:

[1] Harvard Health Publishing – Visceral Fat: More dangerous than subcutaneous fat

[2] Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) – Standards of Medical Care in Diabetes 2023

[3] Mayo Clinic – Insulin resistance: How it works and what it means

[4] ScienceDaily (2006) – RBP4 linked to insulin resistance and obesity

[5] Bộ Y tế Việt Nam – Báo cáo dịch tễ học và mô hình bệnh tật năm 2022

[6] WHO – Metabolic Syndrome and public health risk factors (2021)