Lạc nội mạc tử cung gây tăng cân: nguyên nhân và hậu quả ít biết

Lạc nội mạc tử cung là bệnh lý phụ khoa phổ biến có thể ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe sinh sản và chất lượng cuộc sống. Một trong những hậu quả ít được biết đến nhưng quan trọng là khả năng gây tăng cân không kiểm soát. Vậy tại sao lạc nội mạc tử cung lại dẫn đến tình trạng này và cách để cải thiện là gì?

Lạc nội mạc tử cung là gì?

Định nghĩa và khái niệm cơ bản

Lạc nội mạc tử cung (Endometriosis) là hiện tượng mô giống nội mạc tử cung – lớp niêm mạc lót bên trong tử cung – phát triển ở vị trí bất thường ngoài tử cung, chẳng hạn như buồng trứng, ống dẫn trứng, bàng quang hoặc thậm chí cả trực tràng. Những mô này vẫn tiếp tục chịu ảnh hưởng của hormone sinh dục nữ và hành xử giống như mô nội mạc tử cung: dày lên, bong ra và chảy máu mỗi chu kỳ kinh nguyệt. Tuy nhiên, chúng không có đường thoát ra khỏi cơ thể, từ đó gây viêm, đau đớn và hình thành mô sẹo hoặc dính trong các cơ quan nội tạng.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ mắc lạc nội mạc tử cung vào khoảng 10% – 15% trong nhóm phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Tại Việt Nam, số liệu chưa được thống kê đầy đủ, nhưng tình trạng này đang ngày càng phổ biến và trẻ hóa, ảnh hưởng lớn đến khả năng làm mẹ và chất lượng sống của phụ nữ.

Tần suất và đối tượng bị ảnh hưởng

Bệnh lý này thường phát triển mạnh trong khoảng độ tuổi từ 25 đến 40 tuổi – giai đoạn hoạt động nội tiết và hormone estrogen đạt đỉnh. Tuy nhiên, biểu hiện ban đầu có thể xuất hiện từ rất sớm, thậm chí ngay từ khi bắt đầu hành kinh lần đầu. Môi trường sống, áp lực tâm lý và thực phẩm chứa estrogen ngoại sinh cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Nguyên nhân gây tăng cân trong lạc nội mạc tử cung

Rối loạn hormone estrogen

Estrogen là một trong những hormone đóng vai trò chủ đạo trong phát triển mô nội mạc tử cung. Trong trường hợp lạc nội mạc tử cung, hormone này không chỉ thúc đẩy mô nội mạc bình thường dày lên mà còn kích thích sự phát triển phía ngoài tử cung. Khi nồng độ estrogen tăng cao do nguyên nhân nội sinh (rối loạn chuyển hóa, hội chứng buồng trứng đa nang) hoặc ngoại sinh (thực phẩm, thuốc điều trị), mô lạc chỗ càng phát triển mạnh mẽ, đồng thời tăng các phản ứng viêm và giữ nước trong cơ thể.

Thừa cân hoặc béo phì cũng góp phần làm tăng estrogen ngoại vi – xuất hiện ở mô mỡ. Mối quan hệ này tạo thành vòng xoắn bệnh lý: càng nhiều mỡ tích tụ, mức estrogen càng cao; estrogen càng cao, mô lạc nội mạc càng phát triển và gây rối loạn chuyển hóa năng lượng, dẫn đến **lạc nội mạc tử cung gây tăng cân** rõ rệt.

Viêm mạn tính và tác động tới trao đổi chất

Một đặc trưng ít được chú ý của bệnh lạc nội mạc tử cung là phản ứng viêm mạn tính kéo dài. Khi mô nội mạc phát triển ngoài vị trí tử cung, cơ thể sẽ nhận diện đây là dị vật và kích thích phản ứng viêm diện rộng. Phản ứng này làm cơ thể rơi vào trạng thái stress oxy hóa, tiết cytokine và các chất trung gian viêm. Điều này không chỉ làm tăng đau vùng chậu, đau bụng kinh mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chuyển hóa năng lượng và điều hòa cân bằng nội tiết.

Trong tình trạng viêm kéo dài, cơ thể phản ứng bằng cách giữ nước, giảm khả năng oxi hóa mỡ và giảm hoạt động của tuyến giáp – tất cả kết hợp làm chậm quá trình trao đổi chất cơ bản (BMR). Người bệnh dễ cảm thấy mệt mỏi, giảm khả năng vận động, dẫn đến tích tụ calo không tiêu hao, gây tăng cân dù khẩu phần ăn không đổi.

Tác dụng phụ của điều trị nội tiết

Việc kiểm soát triệu chứng bệnh thường đi kèm với liệu pháp hormone hoặc thuốc tránh thai nhằm ức chế rụng trứng và giảm nồng độ estrogen. Tuy nhiên, những loại thuốc này có thể gây giữ nước, tăng cảm giác thèm ăn, thay đổi chuyển hóa glucose, gây tăng khối lượng cơ thể. Ngoài ra, một số loại thuốc thuộc nhóm progestin liều cao còn làm giảm hoạt động tuyến yên và tuyến giáp – tác động gián tiếp đến kiểm soát cân nặng.

Hậu quả ít biết của tình trạng tăng cân trong lạc nội mạc tử cung

Gia tăng các triệu chứng bệnh

Tăng cân làm tăng áp lực lên vùng chậu, làm cho các triệu chứng như đau bụng kinh, đau vùng lưng hoặc trong khi quan hệ trở nên trầm trọng hơn. Ngoài ra, lượng mỡ dư thừa còn sản xuất thêm estrogen nội sinh, làm nặng thêm nền bệnh sẵn có.

Rối loạn tâm lý và chất lượng sống

Khi cân nặng tăng nhanh chóng và không kiểm soát, người bệnh dễ rơi vào tâm lý tự ti, căng thẳng, lo âu. Các yếu tố này tiếp tục kích hoạt trục dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng (HPO axis), làm rối loạn kinh nguyệt, tăng viêm và ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản.

Khó khăn trong điều trị và phục hồi

Người bệnh thừa cân thường có tỷ lệ đáp ứng điều trị thấp hơn, thời gian hồi phục lâu hơn do bị ảnh hưởng của yếu tố chuyển hóa. Ngoài ra, phẫu thuật nội soi để loại bỏ mô lạc nội mạc sẽ gặp nhiều khó khăn hơn do lớp mỡ vùng bụng dày, làm tăng nguy cơ biến chứng khi gây mê và hậu phẫu kéo dài.

Giải pháp quản lý cân nặng và cải thiện triệu chứng

Kiểm soát chế độ ăn lành mạnh

Người mắc lạc nội mạc tử cung nên ưu tiên chế độ ăn kháng viêm giàu rau xanh, quả mọng, chất béo không bão hòa (omega-3), protein thực vật và hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đường tinh luyện và thịt đỏ. Nghiên cứu cho thấy chế độ ăn Địa Trung Hải có thể giúp giảm biểu hiện bệnh và hỗ trợ kiểm soát cân nặng hiệu quả (được công bố trên Tạp chí dinh dưỡng lâm sàng Hoa Kỳ năm 2020).

Tăng cường hoạt động thể chất

Việc duy trì hoạt động thể chất phù hợp giúp cải thiện chuyển hóa, giảm viêm và tăng trao đổi chất cơ bản. Người bệnh có thể bắt đầu từ các bài tập nhẹ nhàng như yoga, pilates, đi bộ nhanh 30–45 phút/ngày nhằm giảm stress và đẩy lùi hiện tượng giữ nước.

Điều trị y tế dưới sự hướng dẫn chuyên gia

Việc điều chỉnh hormone nên được thực hiện theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa sản phụ khoa. Bác sĩ có thể cá nhân hóa liệu pháp dựa trên mức độ bệnh, chỉ số BMI và nhu cầu sinh sản. Không nên tự ý dùng thuốc điều trị hormone vì nguy cơ tăng cân và tác dụng phụ không mong muốn là rất lớn.

Kết luận

**Lạc nội mạc tử cung gây tăng cân** không chỉ là vấn đề sinh lý mà còn ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị và sức khỏe toàn diện của người bệnh. Nguyên nhân đến từ sự rối loạn hormone, phản ứng viêm mạn tính và tác dụng phụ của điều trị nội tiết. Hiểu rõ cơ chế sinh bệnh và xây dựng kế hoạch quản lý cân nặng đúng đắn, cá nhân hóa sẽ giúp người bệnh kiểm soát tốt triệu chứng và nâng cao chất lượng sống. Việc tư vấn với bác sĩ chuyên khoa và duy trì lối sống lành mạnh chính là chìa khóa để điều trị hiệu quả bệnh lý này.

Nguồn tham khảo

[1] Giải phẫu và sinh lý học sinh sản nữ – Trường Y Harvard
[2] Endometriosis Foundation of America, 2022 Data
[3] WHO – World Health Organization on Endometriosis (2022)
[4] Hiệp hội sản phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG) – Clinical guidelines on endometriosis management