Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình mà còn là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến bệnh tiểu đường type 2 – căn bệnh mạn tính đang ngày càng gia tăng tại Việt Nam. Việc hiểu rõ mối liên hệ giữa béo phì và tiểu đường sẽ giúp người đọc chủ động dự phòng và kiểm soát bệnh hiệu quả.

Định nghĩa thừa cân, béo phì và các chỉ số đánh giá

Thừa cân và béo phì là tình trạng cơ thể tích lũy quá mức mỡ thừa, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), **chỉ số BMI (Body Mass Index)** là công cụ phổ biến để đánh giá tình trạng cân nặng. Chỉ số này được tính bằng công thức cân nặng (kg) chia cho bình phương chiều cao (m²). Một người trưởng thành được phân loại:

Bình thường: BMI từ 18.5 đến 22.9
Thừa cân: BMI từ 23 đến 24.9
Béo phì: BMI từ 25 trở lên (đối tượng châu Á)

Bên cạnh BMI, **vòng bụng** cũng là chỉ số quan trọng phản ánh nguy cơ mắc các bệnh mạn tính liên quan đến béo phì. Nam giới có vòng bụng ≥90 cm và nữ ≥80 cm cần được cảnh báo nguy cơ sức khỏe.

Béo phì làm tăng nguy cơ tiểu đường như thế nào?

Béo phì có tác động sâu sắc tới các cơ chế điều hòa glucose trong cơ thể, đặc biệt là chức năng của insulin – hormone then chốt giúp hạ đường huyết. Các tế bào mỡ, đặc biệt là **mỡ nội tạng**, tiết ra nhiều cytokine và các chất tiền viêm, góp phần gây nên tình trạng **kháng insulin**.

Khi tế bào trở nên giảm nhạy cảm với insulin, glucose trong máu không được hấp thu hiệu quả, dẫn tới **rối loạn đường huyết** và về lâu dài khiến tuyến tụy suy yếu trong quá trình sản xuất insulin, dẫn đến **tiểu đường type 2**. Theo một nghiên cứu của CDC Hoa Kỳ, khoảng 80–90% người mắc tiểu đường type 2 có chỉ số BMI cao hơn mức bình thường.

Thống kê nguy cơ mắc tiểu đường ở người béo phì

Các nghiên cứu dịch tễ học quy mô lớn cho thấy, **người béo phì có nguy cơ mắc tiểu đường type 2 cao gấp 6–10 lần** so với người có cân nặng bình thường. Đặc biệt, nguy cơ này càng cao nếu béo phì xuất hiện sớm trong độ tuổi trung niên.

Thống kê từ Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) cho thấy, có đến 45% số ca tiểu đường type 2 mới chẩn đoán tại Mỹ rơi vào nhóm người có **BMI từ 30 trở lên**. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc kiểm soát cân nặng ngay từ đầu.

Mỡ nội tạng và cơ chế gây tiểu đường type 2

Không phải tất cả loại mỡ đều có mức nguy hiểm giống nhau. **Mỡ nội tạng** – lớp mỡ bao quanh cơ quan như gan, tụy, ruột – có mức độ nguy hại cao nhất. Loại mỡ này hoạt động như một tuyến nội tiết, kích thích giải phóng chất gây viêm, huy động glucose và chất béo dư thừa vào máu, tạo điều kiện cho tình trạng **rối loạn chuyển hóa**.

Đặc biệt, mỡ nội tạng còn ảnh hưởng trực tiếp hoạt động của **tế bào beta tuyến tụy**, làm giảm khả năng sản xuất insulin – một bước then chốt dẫn tới **suy chức năng đường huyết**. Do đó, nhiều trường hợp người có **cân nặng bình thường nhưng vòng bụng lớn** vẫn có nguy cơ cao mắc tiểu đường type 2.

Béo phì làm tăng nguy cơ tiểu đường

Dấu hiệu cảnh báo sớm nguy cơ tiểu đường ở người béo phì

Phát hiện sớm các dấu hiệu tiểu đường ở người béo phì giúp tăng khả năng điều trị thành công, làm chậm tiến triển bệnh. Một số **triệu chứng sớm cần lưu ý**:

Đi tiểu nhiều, đặc biệt vào ban đêm
Khát nhiều, cảm giác khô miệng thường xuyên
Giảm cân bất thường dù không ăn kiêng
Thường xuyên thấy mệt mỏi, kiệt sức
Thị lực mờ thoáng qua
Khó lành vết thương, dễ bị nhiễm trùng da

Người béo phì nên **xét nghiệm glucose máu lúc đói và HbA1c** 6–12 tháng một lần để tầm soát sớm tiểu đường. Các chuyên gia nội tiết cũng khuyến cáo nhóm có chỉ số BMI ≥23 nên đi khám chuyên khoa khi thấy bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào hoặc có tiền sử gia đình mắc tiểu đường.

Tác hại của béo phì đến toàn bộ cơ thể

Béo phì không chỉ liên quan đến tiểu đường mà còn là nguyên nhân của hàng loạt bệnh mạn tính khác:

**Bệnh lý tim mạch**: cao huyết áp, xơ vữa động mạch, đột quỵ
**Thoái hóa khớp**: do trọng lượng cơ thể gây áp lực lên khớp
**Ung thư**: một số loại ung thư như vú, đại trực tràng, nội mạc tử cung
**Hội chứng ngưng thở khi ngủ**, gan nhiễm mỡ, sỏi mật

Tình trạng này làm giảm tuổi thọ, ảnh hưởng chất lượng cuộc sống và gia tăng gánh nặng lên hệ thống y tế.

Biện pháp phòng ngừa tiểu đường ở người béo phì

Để giảm thiểu **nguy cơ tiểu đường do béo phì gây ra**, cần áp dụng các giải pháp can thiệp đồng thời, gồm:

Thay đổi chế độ ăn

Giảm lượng tinh bột nhanh, tăng cường chất xơ, ăn nhiều rau xanh, sử dụng protein lành mạnh (cá, đậu, hạt). Hạn chế tối đa đường tinh luyện, thực phẩm chế biến sẵn.

Tăng cường hoạt động thể chất

Người trưởng thành nên luyện tập thể thao tối thiểu 150 phút mỗi tuần, có thể chia thành các buổi đi bộ nhanh, đạp xe, bơi hoặc tập HIIT tùy thể trạng.

Kiểm soát stress và giấc ngủ

Ngủ đủ 7–8 tiếng mỗi đêm và áp dụng các kỹ thuật quản lý căng thẳng như thiền, yoga, viết nhật ký giúp giảm nguy cơ kháng insulin.

Khám sức khỏe định kỳ

Việc thăm khám nội tiết và xét nghiệm định kỳ giúp sớm phát hiện tiểu đường giai đoạn tiền lâm sàng, từ đó can thiệp kịp thời và hiệu quả hơn.

Kết luận

**Béo phì tăng nguy cơ tiểu đường** là mối liên hệ đã được chứng minh rõ ràng qua nhiều nghiên cứu y khoa. Tuy nhiên, đây cũng là yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát được một cách tích cực. Bằng việc duy trì lối sống lành mạnh, thường xuyên tầm soát sức khỏe và kiểm soát chỉ số cân nặng, người béo phì hoàn toàn có thể phòng ngừa và đẩy lùi nguy cơ mắc bệnh. Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe của mình và người thân trước khi quá muộn.

Nguồn tham khảo

VnExpress: “Thừa cân, béo phì ảnh hưởng đường huyết thế nào”
Bệnh viện Vinmec: “Liên quan giữa béo phì và bệnh tiểu đường type 2”
Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh: “Mối liên hệ giữa béo phì và tiểu đường có thể bạn chưa biết”
CDC Hoa Kỳ, 2023: “Obesity and Risk for Type 2 Diabetes”
WHO – Obesity and overweight report, 2022

Bài viết của: Biên tập viên Drip Hydration

Xem thêm bài viết cùng tác giả