Rối loạn kinh nguyệt là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu & cách nhận biết

Rối loạn kinh nguyệt là một trong những vấn đề phụ khoa phổ biến nhất ở nữ giới, ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe sinh sản và chất lượng cuộc sống. Việc hiểu rõ về triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị sẽ giúp nữ giới chủ động hơn trong việc phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe bản thân.

Khái niệm về rối loạn kinh nguyệt

Định nghĩa rối loạn kinh nguyệt

Rối loạn kinh nguyệt là tình trạng bất thường về chu kỳ kinh nguyệt ở nữ giới, bao gồm sự thay đổi về thời gian, tần suất, lượng máu và các biểu hiện kèm theo trong kỳ kinh. Chu kỳ kinh nguyệt bình thường thường kéo dài 21–35 ngày, với thời gian hành kinh từ 3–7 ngày và lượng máu khoảng 30–80ml. Khi những thông số này vượt khỏi giới hạn đó hoặc có biểu hiện bất thường, có thể là dấu hiệu cảnh báo rối loạn kinh nguyệt.

Các kiểu rối loạn thường gặp

Các dạng phổ biến của rối loạn kinh nguyệt bao gồm:

• Mất kinh (vô kinh): không có kinh nguyệt từ 3 chu kỳ trở lên hoặc chưa từng có kinh dù đã qua tuổi dậy thì.
• Rong kinh: kỳ kinh kéo dài quá 7 ngày với lượng máu vượt 80ml.
• Kinh nguyệt không đều: chu kỳ đến sớm hoặc muộn bất thường, thay đổi qua từng tháng.
• Rong huyết: ra máu ngoài chu kỳ kinh nguyệt.
• Thiểu kinh: hành kinh quá ít hoặc thời gian kinh quá ngắn.

Nguyên nhân rối loạn kinh nguyệt

Nguyên nhân do nội tiết tố

Sự thay đổi nội tiết tố là yếu tố hàng đầu gây rối loạn kinh nguyệt. Những giai đoạn như dậy thì, mang thai, sau sinh, tiền mãn kinh và mãn kinh thường đi kèm sự dao động mạnh mẽ của estrogen và progesterone – hai hormone chính điều khiển chu kỳ kinh nguyệt. Ngoài ra, các bệnh lý nội tiết như cường giáp, suy giáp, tiểu đường hoặc u tuyến yên cũng góp phần làm rối loạn chu kỳ kinh nguyệt (Bộ Y tế, 2020; Mayo Clinic, 2023).

Nguyên nhân thực thể

Các bất thường về cấu trúc cơ quan sinh dục như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), u xơ tử cung, polyp tử cung là nguyên nhân phổ biến của rối loạn kinh nguyệt (NIH, 2023). Nhiễm trùng đường sinh dục, đặc biệt là viêm nội mạc tử cung, cũng có thể dẫn đến rong kinh hoặc kinh nguyệt không đều.

Nguyên nhân do lối sống và tinh thần

Các yếu tố môi trường và lối sống có ảnh hưởng lớn đến hệ nội tiết. Stress kéo dài, thay đổi múi giờ sinh hoạt, áp lực công việc hoặc học tập đều tác động lên hạ đồi – vị trí điều tiết hormone sinh dục. Ngoài ra, chế độ ăn thiếu dưỡng chất, giảm cân hoặc tăng cân đột ngột, sử dụng rượu, thuốc lá, thuốc tránh thai hoặc thuốc điều trị hormone cũng là tác nhân góp phần.

Dấu hiệu nhận biết rối loạn kinh nguyệt

Biểu hiện về chu kỳ

Biểu hiện dễ thấy nhất của rối loạn kinh nguyệt là sự thay đổi chu kỳ: quá ngắn (<24 ngày), quá dài (>38 ngày), hoặc hoàn toàn biến mất trong vài tháng mà không có nguyên nhân rõ ràng. Người bệnh có thể gặp tình trạng ra máu ngay giữa các kỳ kinh hoặc hành kinh sớm/muộn không đều.

Biểu hiện về lượng máu kinh

Thay đổi về lượng máu cũng là dấu hiệu cần lưu ý. Kinh nguyệt quá ít hoặc quá nhiều, đặc biệt là đi kèm cục máu đông lớn, chảy máu kéo dài trên 7 ngày, hay chảy máu giữa kỳ là những biểu hiện bất thường. Đau bụng kinh dữ dội, không đáp ứng với thuốc giảm đau thông thường có thể là dấu hiệu cảnh báo lạc nội mạc tử cung.

Biểu hiện đi kèm

Kèm theo rối loạn chu kỳ, người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, da xấu đi, nổi mụn, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt kéo dài. Đây là kết quả của mất ngủ, thiếu máu hoặc rối loạn nội tiết kéo dài.

Đối tượng thường gặp rối loạn kinh nguyệt

Lứa tuổi dậy thì

Trong 1–2 năm đầu sau khi có kinh, các bé gái thường gặp kinh nguyệt không đều do trục hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng chưa ổn định. Tình trạng này thường cải thiện khi cơ thể trưởng thành đầy đủ hơn.

Phụ nữ tiền mãn kinh, mãn kinh

Khoảng thời gian từ 45–55 tuổi là giai đoạn nội tiết thay đổi mạnh mẽ, khiến kỳ kinh có thể kéo dài hoặc ngắn thất thường. Đây là hiện tượng sinh lý bình thường nhưng cần theo dõi sát để kịp phát hiện các vấn đề tiềm ẩn.

Phụ nữ sau sinh, cho con bú

Thời gian sau sinh, nồng độ hormone prolactin tăng cao để kích thích tạo sữa cũng ức chế rụng trứng, từ đó khiến kỳ kinh có thể đến muộn hoặc không đều.

Người tăng/giảm cân quá mức

Thay đổi cân nặng đột ngột, đặc biệt là giảm cân nhanh, dễ gây mất kinh do thiếu hormone estrogen. Ngược lại, thừa cân – béo phì làm cơ thể chuyển hóa androgen thành estrogen, dẫn đến tình trạng cường estrogen tương đối.

Biến chứng và rủi ro của rối loạn kinh nguyệt

Nguy cơ vô sinh, hiếm muộn

Rối loạn kinh nguyệt thường là dấu hiệu cảnh báo rối loạn rụng trứng. Việc rụng trứng không đều hoặc không có trứng rụng khiến quá trình thụ thai trở nên khó khăn. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến vô sinh ở nữ giới (WHO, 2021).

Dấu hiệu cảnh báo các bệnh lý nguy hiểm

Nhiều trường hợp rối loạn kinh nguyệt là biểu hiện sớm của lạc nội mạc tử cung, đa nang buồng trứng hoặc ung thư tử cung. Do đó, không nên chủ quan khi phát hiện sự thay đổi bất thường kéo dài mà không rõ nguyên nhân.

Ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể

Rong kinh kéo dài gây thiếu máu, suy nhược cơ thể, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội. Ngoài ra, mất cân bằng nội tiết tác động tiêu cực đến thần kinh, cảm xúc và chất lượng cuộc sống.

Phương pháp chẩn đoán và khi nào cần đi khám

Thăm khám phụ khoa khi có dấu hiệu bất thường

Ngay khi nhận thấy các dấu hiệu như rong kinh, mất kinh, đau bụng kinh dữ dội, ra máu giữa kỳ hoặc chóng mặt kéo dài khi hành kinh, người bệnh nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa phụ sản.

Các xét nghiệm, siêu âm và thăm dò nội tiết

Quy trình thăm khám gồm: kiểm tra vùng chậu, siêu âm tử cung – buồng trứng, xét nghiệm nội tiết tố và đôi khi cần nội soi buồng tử cung. Những xét nghiệm này giúp xác định nguyên nhân thực thể hoặc nội tiết để đưa ra phác đồ điều trị hiệu quả.

Điều trị và phòng ngừa rối loạn kinh nguyệt

Thay đổi lối sống, chế độ dinh dưỡng

Chế độ ăn đầy đủ sắt, vitamin B6, omega-3 cùng việc ngủ đủ giấc và sinh hoạt khoa học giúp điều hòa kinh nguyệt. Giảm caffeine, rượu và đường tinh luyện cũng có lợi cho cân bằng nội tiết.

Điều trị nội khoa/phẫu thuật nếu mắc bệnh lý

Tùy nguyên nhân được xác định, người bệnh có thể dùng thuốc nội tiết như progesterol, thuốc tránh thai hoặc can thiệp phẫu thuật với polyp, u xơ gây rong huyết nếu cần thiết.

Các biện pháp hỗ trợ giảm stress, tăng cường vận động hợp lý

Thiền, yoga và hoạt động thể chất như đi bộ, bơi lội không những hỗ trợ tăng cường sức khỏe nói chung mà còn giúp giảm các hormone gây căng thẳng như cortisol – vốn là tác nhân bất lợi với kinh nguyệt.

Gợi ý theo dõi chu kỳ kinh nguyệt tại nhà và khi nào cần lưu ý bất thường

Hướng dẫn ghi chú, theo dõi thời gian

Ghi chép ngày bắt đầu và kết thúc kỳ kinh, lượng máu, mức độ đau bụng, biểu hiện kèm theo sẽ giúp phát hiện sớm dấu hiệu rối loạn. Hiện nay, nhiều ứng dụng theo dõi kinh nguyệt như Clue, Period Tracker… có thể hỗ trợ tốt việc ghi chép và phân tích dữ liệu cá nhân.

Khi phát hiện các dấu hiệu bất thường lặp lại trong 2-3 chu kỳ liên tiếp (như chu kỳ rút ngắn hoặc kéo dài bất thường, lượng máu quá nhiều hoặc quá ít, đau bụng dữ dội…), người bệnh nên chủ động thăm khám để được tư vấn điều trị kịp thời.

Kết luận: Rối loạn kinh nguyệt là một tình trạng phổ biến nhưng không nên xem nhẹ. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và phương pháp điều trị giúp chị em phụ nữ nâng cao sức khỏe sinh sản và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm về sau. Hãy lắng nghe cơ thể, theo dõi chu kỳ đều đặn và thăm khám định kỳ để chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân.

Nguồn tham khảo

[1] Bộ Y tế Việt Nam. Hướng dẫn chăm sóc sức khỏe phụ nữ. 2020.
[2] Mayo Clinic. Irregular periods: Causes and Treatment. 2023.
[3] Cleveland Clinic. Menstrual Disorders. 2022.
[5] MedlinePlus. Menstrual cycle – abnormal. US National Library of Medicine.
[7] ACOG – American College of Obstetricians and Gynecologists.
[8] Harvard Health Publishing. Stress and hormonal health in women. 2021.
[9] WHO. Menstrual cycle and fertility. 2021.
[10] CDC. Reproductive Health.
[13] American Family Physician. Evaluation and Management of Abnormal Uterine Bleeding.
[14] Johns Hopkins Medicine. Menstrual Disorders Overview.