Rối loạn nội tiết tố có gây tăng cân? Nguyên nhân & Giải pháp hiệu quả

Rối loạn nội tiết tố là tình trạng ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe toàn diện, đặc biệt là cân nặng. Việc tăng cân không rõ lý do có thể liên quan đến sự mất cân bằng hormone trong cơ thể, mà người bệnh thường không nhận ra. Vậy mối liên hệ khoa học giữa nội tiết tố và tăng cân là gì?

Rối loạn nội tiết tố là gì?

Định nghĩa về rối loạn nội tiết tố

Rối loạn nội tiết tố là tình trạng cơ thể sản xuất quá nhiều hoặc quá ít hormone – những chất điều hòa sinh học quan trọng. Các tuyến nội tiết như tuyến yên, giáp, thượng thận, tụy, buồng trứng hoạt động không ổn định sẽ dẫn đến mất cân bằng hormone, từ đó gây ra nhiều biến đổi về chuyển hóa, cảm xúc và sức khỏe nói chung.

Vai trò của nội tiết tố với cơ thể

Nội tiết tố có liên quan trực tiếp đến điều hòa trao đổi chất, chức năng sinh sản, giấc ngủ, tâm lý và cả việc tích mỡ hay giảm cân. Ví dụ, hormone insulin kiểm soát đường huyết; estrogen ảnh hưởng đến phân bố mỡ; còn cortisol phản ứng với stress. Khi những hormone này bị rối loạn, hệ quả là cơ thể không còn kiểm soát được cân nặng hiệu quả.

Cơ chế rối loạn nội tiết tố gây tăng cân

Rối loạn hormone estrogen và ảnh hưởng đến cân nặng

Estrogen là hormone sinh dục nữ giúp điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và kiểm soát lượng mỡ trong cơ thể. Khi thiếu hụt estrogen (thường gặp sau tuổi 35, tiền mãn kinh), mỡ dễ tích tụ ở bụng và đùi. Ngược lại, mức estrogen quá cao do rối loạn cũng khiến gan sản xuất nhiều insulin hơn, làm tăng cảm giác thèm ăn và lưu trữ mỡ nhiều hơn.

Tăng cân do hormone insulin và kháng insulin

Insulin duy trì lượng đường huyết ổn định bằng cách đưa glucose vào tế bào. Tuy nhiên, khi bị kháng insulin như ở người có hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), tế bào không phản ứng tốt với insulin, khiến đường trong máu khó được chuyển hóa, dẫn đến tăng tích tụ chất béo. Tình trạng này khiến người bệnh tăng cân, đặc biệt là ở vùng bụng.

Vai trò của hormone cortisol (stress)

Cortisol là hormone do tuyến thượng thận tiết ra khi cơ thể căng thẳng. Mức cortisol cao kéo dài làm tăng cảm giác thèm ăn và khuyến khích lưu trữ mỡ, đặc biệt ở vùng bụng. Ngoài ra, stress mạn tính còn cản trở giấc ngủ – một yếu tố quan trọng để kiểm soát hormone leptin và ghrelin, từ đó gián tiếp gây tăng cân không kiểm soát.

Suy giáp và quá trình trao đổi chất

Bệnh suy giáp xảy ra khi tuyến giáp không tiết đủ hormone thyroxine. Hormone này kiểm soát tốc độ trao đổi chất trong cơ thể. Khi thiếu hụt, quá trình đốt cháy calo bị chậm lại, làm năng lượng bị tích trữ dưới dạng mỡ, khiến người bệnh dễ bị tăng cân dù ăn uống bình thường.

Testosterone và nguy cơ béo phì ở nữ

Dù là hormone sinh dục nam, testosterone cũng hiện diện ở nữ giới nhưng ở nồng độ thấp. Mất cân bằng testosterone (thường giảm ở nữ tuổi trung niên) gây mất khối cơ – yếu tố chính giúp duy trì chuyển hóa. Đồng thời, cơ thể sẽ tăng tích trữ mỡ, đặc biệt là vùng bụng và đùi, dẫn đến béo phì.

Dấu hiệu nhận biết tăng cân do rối loạn nội tiết tố

Béo bụng dù ăn uống khoa học

Dù tuân thủ chế độ ăn lành mạnh và tập luyện, người mắc rối loạn nội tiết tố vẫn có xu hướng tăng cân rõ rệt, nhất là tích mỡ ở vùng bụng dưới hoặc eo. Đây là dấu hiệu phổ biến của rối loạn cortisol hoặc kháng insulin.

Thèm ăn liên tục, nhất là đồ ngọt, tinh bột

Cảm giác thèm ăn bất thường, đặc biệt với đường và tinh bột, là biểu hiện phổ biến khi insulin và estrogen mất cân bằng. Việc ăn nhiều các thực phẩm có chỉ số đường huyết cao càng khiến tình trạng tăng cân nghiêm trọng hơn.

Kèm các biểu hiện khác: rối loạn kinh nguyệt, nổi mụn, thay đổi tâm trạng

Phụ nữ có kinh nguyệt bất thường, mụn trứng cá dai dẳng, dễ cáu gắt, buồn rầu hoặc mệt mỏi kéo dài cần nghĩ đến nguyên nhân nội tiết. Những dấu hiệu này thường song hành với biểu hiện tăng cân kéo dài không rõ nguyên nhân.

Đối tượng dễ bị tăng cân do rối loạn nội tiết tố

Phụ nữ tiền mãn kinh, mãn kinh

Giai đoạn tiền mãn kinh (sau 35 tuổi) khiến estrogen suy giảm, dẫn đến thay đổi về chuyển hóa mỡ, từ đó khiến phụ nữ tăng cân nhanh chóng. Mãn kinh đi kèm với mất cơ và tích mỡ là lý do nhiều phụ nữ cảm thấy khó kiểm soát cân nặng khi về già.

Người mắc bệnh về tuyến giáp, PCOS

Người bị suy giáp, cường giáp hoặc PCOS có nguy cơ cao bị rối loạn hormone tuyến giáp và sinh dục, dẫn đến kháng insulin hoặc giảm chuyển hóa cơ bản. Những rối loạn này làm tăng tích tụ mỡ và giảm sử dụng năng lượng hiệu quả.

Người căng thẳng kéo dài

Stress kích thích sự tiết cortisol, vốn là hormone tích mỡ, đặc biệt ở vùng bụng. Người bị stress thường ít vận động, ngủ không đủ giấc, tăng cảm giác thèm ăn – những yếu tố đẩy nhanh tăng cân mà không nhận ra nguyên nhân sâu xa.

Giải pháp kiểm soát và phòng ngừa tăng cân do rối loạn nội tiết tố

Điều trị y khoa (khám nội tiết, dùng thuốc theo chỉ định)

Chuyên gia khuyến nghị người nghi ngờ rối loạn hormone nên xét nghiệm máu định kỳ, đặc biệt các chỉ số: estrogen, testosterone, TSH, insulin. Tùy vào tình trạng cụ thể, bác sĩ có thể chỉ định dùng hormone thay thế hoặc thuốc điều hòa.

Thay đổi lối sống (ăn uống, vận động, giảm stress…)

Lối sống lành mạnh tác động rất lớn đến cân bằng nội tiết tự nhiên. Việc duy trì chế độ ăn ít đường, nhiều chất xơ, kiểm soát chỉ số đường huyết (GI) cùng với luyện tập aerobic hoặc yoga giúp điều hòa hormone. Giấc ngủ đủ và giảm thiểu căng thẳng cũng góp phần ổn định nội tiết.

Theo dõi cân nặng và chỉ số nội tiết thường xuyên

Việc theo dõi cân nặng kết hợp kiểm tra hormone ít nhất mỗi 6 tháng sẽ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu mất cân bằng. Điều này đặc biệt cần thiết với phụ nữ trên 35 tuổi hoặc người có tiền sử bệnh nội tiết trong gia đình.

Các nguyên nhân tăng cân mất kiểm soát ngoài rối loạn nội tiết tố

Chế độ ăn uống không hợp lý

Ăn quá nhiều calo, đặc biệt từ thực phẩm nhanh, thức uống có đường là thủ phạm gây tăng cân phổ biến. Khi lượng calo nạp vào vượt nhu cầu chuyển hóa, cơ thể sẽ tích trữ lại dưới dạng mỡ thừa.

Thiếu vận động

Lối sống ít vận động không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch mà còn làm giảm chuyển hóa cơ bản. Thiếu vận động còn khiến hormone leptin (kiểm soát cảm giác no) bị suy giảm, làm người bệnh ăn nhiều hơn.

Yếu tố gen, thuốc, bệnh lý khác

Một số người có di truyền dễ tích mỡ hoặc sử dụng thuốc như corticosteroid, thuốc chống trầm cảm cũng dễ bị tăng cân. Ngoài ra, bệnh lý như hội chứng Cushing hay u tuyến yên cũng gây rối loạn hormone dẫn đến tăng cân.

Cách phân biệt tăng cân do rối loạn nội tiết tố và tăng cân thông thường

Để nhận biết tăng cân có phải do nội tiết hay không, người bệnh cần quan sát kỹ các dấu hiệu khác như: tăng cân kèm rối loạn kinh nguyệt, thay đổi tâm trạng, mệt mỏi bất thường, không phản ứng với chế độ ăn kiêng thông thường.

Phương pháp kiểm tra chính xác là xét nghiệm nồng độ hormone trong máu: insulin, cortisol, estrogen, TSH, LH/FSH… Nếu phát hiện bất thường, nên thăm khám tại bác sĩ nội tiết để đánh giá tổng thể và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Trái lại, nếu tăng cân do ăn uống, thiếu vận động thì có thể cải thiện rõ rệt sau khi điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và thể dục. Do đó, việc chẩn đoán đúng nguyên nhân là điều kiện tiên quyết để kiểm soát cân nặng hiệu quả lâu dài.

Kết luận: Rối loạn nội tiết tố là nguyên nhân thầm lặng nhưng phổ biến gây tăng cân, đặc biệt ở phụ nữ trung niên và người có bệnh lý hormone. Nhận biết sớm các dấu hiệu và can thiệp kịp thời với sự tư vấn chuyên môn sẽ giúp bạn duy trì sức khỏe và vóc dáng lâu dài.

Nguồn tham khảo:

[1] Sức Khỏe Đời Sống, Bộ Y tế.
[2] Nhà thuốc Long Châu, Chuỗi nhà thuốc FPT Retail.
[3] Tâm Anh Hospital – Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
[4] Mayo Clinic: Hormonal imbalance and weight gain
[5] Healthline: Hormones and weight: How they affect body fat.
[6] PubMed: The link between obesity and endocrine disorders
[7] Cleveland Clinic: Hormonal weight gain and its underlying causes.